Waterrietzanger

De waterrietzanger is een zeldzame broedvogel van Centraal- en Oost-Europa die doorgaans in de broedgebieden te vinden zijn tussen mei en augustus (sommigen al vanaf eind april). De centraal gelegen populatie bevat nog het meeste aantal broedparen, waarvan hun aantal in 2015 werd geschat op ca. 3.086-7.029 in Wit-Rusland, 3.200 in Oost-Polen, 2.600-3.400 in Oekraïne en 60-90 in Litouwen. De zogeheten West-Pommersche populatie uit Duitsland en het westen van Polen is genetisch gezien afwijkend en wordt ernstig bedreigd. Het aantal zingende mannetjes in deze populatie wordt geschat op 54-55 in 2009/2010 en is geografisch gezien ook geïsoleerd. In Duitsland is het aantal broedparen zeer laag en in 2009 werden er zelfs helemaal geen zingende mannetjes waargenomen. In 2010, 2012 en 2013 werden er wel zingende mannetjes gevonden. Deze bevonden zich in Nationaal Park Unteres Odertal vlak bij Schwedt/Oder. Het voorkomen in Duitsland is daarom volledig afhankelijk van de situatie in het westen van Polen. In 2004-2006 bevonden de meeste mannetjes in West-Polen zich in de moerassen rondom Rozwarowo. Een derde populatie bevindt zich in West-Siberië en is ook ernstig bedreigd. Hun aantallen werden in 2001 geschat op 50-500 mannetjes. Deze populatie ligt op 4.000 km afstand van de centrale populatie en er wordt gevreesd dat deze inmiddels al verdwenen is. In dat geval is de waterrietzanger een endemische broedvogel van Europa geworden. In Hongarije broedde een geïsoleerde populatie die toenam tot 386 en 700 mannetjes in 2001, maar tussen 2002 en 2007 zo scherp achteruit ging dat deze uitstierf. De waterrietzanger is in Nederland een voormalige broedvogel en tegenwoordig een schaarse tot zeldzame doortrekker die tussen eind juli en begin september gezien kan worden. Tijdens de voorjaarstrek wordt de waterrietzanger zelden opgemerkt. Tussen 1980 en 1992 werden 146 bevestigde waarnemingen gedocumenteerd. Broedde vroeger ook in Frankrijk, België, voormalig West-Duitsland, voormalig Tsjechoslowakije, voormalig Joegoslavië, Italië en Oostenrijk. De wegtrek begint op zijn vroegst in juli en is in eerste instantie in westelijke richting. In West-Europa worden de meeste waarnemingen in midden augustus gedaan. Vanuit België en Frankrijk volgen ze de Atlantische kust richting het zuiden. Ze bereiken Noord-Afrika vanaf september en komen vanaf oktober aan in Mauritanië. Tijdens de trekperiode worden vaak moerassen langs de kust als tussenstop gebruikt. Ze komen vanaf november aan in de overwinteringsgebieden. Er is over die overwinteringsgebieden niet veel bekend, maar ten minste 20% van de wereldpopulatie overwintert in Nationaal Park Djoudj in de Sénégaldelta. Zoektochten naar de waterrietzanger in West-Afrika resulteerde in 2011 in de vondst van andere overwinteringsgebieden in het zuidwesten van Mauritanië en de Nigerdelta in Mali. De wegtrek uit de overwinteringsgebieden begint vanaf het midden van maart.

De totale populatie wordt in 2015 geschat op slechts 9.000-13.800 paren (gebaseerd op getelde zingende mannetjes). De waterrietzangers broeden verspreid over minder dan 40 gebieden in slechts zes landen. Gedurende de 20e eeuw is de soort met meer dan 90% in aantal achteruit gegaan. Dankzij een intensief beschermingsprogramma is in delen van Centraal- en Oost-Europa de achteruitgang gestopt. De kans op uitsterven is daardoor kleiner omdat zij de kern van het verspreidingsgebied vormen, maar de kwetsbare populaties in de Odervallei en West-Siberië lopen nog wel een groot risico om te verdwijnen. Om deze redenen staat de waterrietzanger als kwetsbaar op de Rode Lijst van de IUCN. Op Europees niveau is de waterrietzanger ingeschaald als bedreigd. De soort is beschermd onder Annex I van de Vogelrichtlijn in de Europese Unie, onder Appendix II van de Conventie van Bern en Appendix I van de Conventie van Bonn. Sinds 30 april 2003 is het Aquatic Warbler Memorandum of Understanding opgezet, onder de vleugels van de Conventie van Bonn. Het doel is om de waterrietzanger gerichter te beschermen. Zestien landen die binnen het verspreidingsgebied vallen hebben het memorandum ondertekend en ook Birdlife International ondersteunt dit. Daaruit is een actieplan voor de soort gekomen. De landen die het memorandum hebben getekend moeten wettelijke maatregelen nemen om de soort te beschermen, ze moeten de biotoop en de soort zelf beschermen, alsook inventarisaties en onderzoek doen naar de soort en lokale gemeenschappen bij de bescherming van de waterrietzanger betrekken.